مروری بر آخرین نقاشی دیواری احمد منصوب، هنرمند مشهدی | چهره نگاری بسیجی در قاب حماسه

حجت امانیان | شهرآرانیوز؛ به بهانه رونمایی از کتاب «نقاش مردم»، زندگی نامه و مرور تحلیلی آثار احمد منصوب در افتتاحیه پانزدهمین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار در مشهد، مروری داشته‌ایم بر آخرین نقاشی دیواری این هنرمند مشهدی. تصویرگری چهره شهدا که همان سبک هنری «پرتره» در نقاشی است، یکی از یادگار‌های ایام دفاع مقدس محسوب می‌شود.

هنرمندان نقاش در جای جای ایران اسلامی که اغلب با سازمان‌هایی مانند «بنیاد شهید» همکاری می‌کردند، پس از اطلاع از شهادت یک رزمنده برای یادبود و ابراز ارادت به شهدا، تصویری از آن‌ها را روی «بوم» یا «دیوار‌های شهری» ترسیم می‌کردند. اما به تدریج و پس از پایان جنگ تحمیلی، هنرمندان و خالقان این سبک به فراموشی سپرده شدند و شاید کمتر کسی با ظهور ابزار‌های دیجیتال و توسعه گرافیک، علاقه‌ای به ادامه این مسیر هنری و معنوی داشت. 

احمد منصوب که خود برادر یک شهید هنرمند است، از جمله هنرمندان همین سبک نقاشی است. او، همچنان که پس از دوران جنگ تحمیلی، مسیر حرفه‌ای خود در نقاشی را ادامه می‌داد، به خلق تصاویر پرتره از شهدا نیز مشغول شد. شهرت منصوب به خلق نقاشی دیواری و پرتره شهدا، موجب شد تا از جای جای ایران برای خلق اثری مرتبط با شهدا از او دعوت شود. همین اصرار منصوب بر حفظ و ترویج این سبک ارزشمند، او را در ایام اربعین ۱۴۰۳ به طریق «نجف، کربلا» کشاند تا با حضور در مواکب شهدای مدافع حرم عراقی به خلق پرتره‌هایی از این شهدا بپردازد.

آخرین نقاشی دیواری احمد منصوب در مشهد، به مناسبت هفته دفاع مقدس رونمایی شد. این اثر ترکیبی از هنر‌های اصیل ایرانی است که او مسئولیت تصویرسازی و بخشی از اجرای آن را با همراهی استاد ناصر علی آبادی برعهده داشته است. «از حماسه دیروز تا حماسه امروز» نام این دیوارنگاره است که در مساحت ۸۰۰ مترمربع بر روی دیوار سازمان مخابرات سپاه پاسداران مشهد مقدس خلق شده است. این اثر با فرمی داستانی و حماسی به معرفی چهل شهید واحد مخابرات یگان‌های رزم خراسان در هشت سال دفاع مقدس پرداخته است.

سرآغاز این اثر با روایتگری و اشعار حماسی فردوسی و بریده ابیاتی مانند «چو ایران نباشد، تن من مباد»، حماسه‌های انسان و قهرمان ایرانی را بر تن بی روح این دیوار به تصویر کشیده است. در ادامه این دیوار، شاهد رودخانه‌ای خروشان با عناصر و فضا‌های برگرفته از هنر نگارگری ایرانی هستیم که از همان اشعار فردوسی و صحنه‌های نبرد دفاع مقدس سرچشمه گرفته است. منصوب در میان این رودخانه، تلاش کرده است تا با تصویرگری شمایل هر یک از شهدا و صحنه‌های نبرد، به معرفی حماسه‌های رزمندگان دفاع مقدس و شخصیت هر یک از چهل شهید بپردازد. 

از نقاط برجسته این اثر، نسبت به دیگر کار‌های دیواری منصوب، توجه به جزئیات پرتره‌ها و استفاده از سبک رئالیسم برای ترسیم چهره‌ها و فیگورهاست. از آنجایی که از بیشتر شهدای دفاع مقدس تعداد محدودی عکس‌های پرسنلی یا آلبومی باقی مانده، منصوب تلاش کرده است تا پیکره و فیگور مناسب برای هر شهید را خودش با جزئیات لازم برای این اثر خلق کند. این تلفیق هنرمندانه با حفظ وحدت در تکنیک نقاشی این اثر، با کنترل هوشمندانه استفاده از هر کدام از سبک‌های نگارگری و رئالیسم اتفاق افتاده است.

از دیگر وجوه هنری این نقاشی دیواری، پیوند شخصیت و اشعار فردوسی با اشعاری است که برای معرفی هر شهید، توسط علیرضا مهرداد با همان قالب منظوم و مضامین متعالی شاهنامه به زیبایی سروده شده است. این شیوه باعث شده تا یک کل منسجم و حماسی برای معرفی شهدای واحد مخابرات شکل بگیرد؛ به نحوی که تصور شود مسیر حماسه‌های این فرزندان و قهرمانان ایرانی را قرن‌ها قبل، خود فردوسی در شاهنامه روایت کرده است و امروز احمد منصوب، توفیق کشف و ترسیم آن و شعر مهرداد فرصت ادامه روایت آن را یافته است. 

در ادامه حتما بخوانید گزارش تصویری | مرور نقاشی‌ دیواری‌های احمد منصوب در «میدان هنر»

از طرفی خود این اشعار، دارای نکات قابل توجهی در معرفی شهید، توصیف شخصیت و خصایص اخلاقی، محل دفن پیکر یا محل عروج و شهادت و... هرکدام است. استفاده از هنر خطاطی رجبعلی رشیدی نیز بر زیبایی این نقاشی دیواری افزوده است. آنچه این اثر هنری و هنرمند انقلابی را ارزشمندتر کرده، پیوند حماسه‌ها و ادبیات بومی با حماسه سازان و قهرمانان معاصر بوم خودش است. هنر انقلاب اسلامی، همچنان که به پشتوانه ادبیات کهن ایران در حال رشد و نمو است، امروز به واسطه یک اثر و نقاشی فاخر، فرصت یافته تا در صورتی تازه به نمایش درآید و هم زمان با استفاده از کهن الگو‌های بومی خود، به سوژه‌های معاصر بومی در فرمی بومی نیز بپردازد. 

با استفاده از ایده این نقاشی دیواری ارزشمند، می‌توان گامی در جهت معرفی حماسه‌ها و قهرمانان حوزه‌های مختلف هر بوم در تلفیق با ادبیات ملی و کهن با دیگر رشته‌های هنری برداشت. این موضوع به هنرمندان ایران اسلامی این امکان را می‌دهد تا در بوم خود، نسبت به دغدغه‌های مهم جریان هنر انقلاب اسلامی به نحو آسان تری واکنش نشان دهند و در معرفی و حفظ ظرفیت‌های بومی و فرهنگی خود نیز تلاش بیشتری انجام دهند.